Çalışma saatleri kısalacak mı, ne zaman? Türkiye'deki ortalama işçi, memur çalışma saatleri kaç? Haftalık, esnek çalışma, gece mesaisi...

Çalışma saatleri, dünya genelinde yaklaşık bir yüzyıldır birçok ülkede benzer bir standart olan 8 saatlik çalışma günü ilkesine dayanmaktadır. Türkiye'de ise İş Kanunu çerçevesinde genel çalışma süresi haftada 45 saat olarak belirlenmişken, memurlar için bu süre haftalık 40 saat olarak uygulanmaktadır. İşte konuya ilişkin tüm son gelişmeler...

Pandemi sonrasında esnek ve uzaktan çalışma modelinin genişlemesi, çalışma hayatında yeni düzenlemelerin gündeme gelmesine sebep oluyor. Bu bağlamda, çalışma saatleri sürelerinin azaltılması gibi farklı formüller üzerinde duruluyor.

Teknolojik değişim ve birim verimliliğindeki artış göz önüne alınarak, çalışma sürelerinin gözden geçirilmesi Meclis'in öncelikli gündem maddelerinden biri haline gelmiştir. Meclis Araştırma Hizmetleri Başkanlığı'nın yaptığı araştırmada, çalışma saatlerinin tarihsel süreçte azalma eğiliminde olduğuna vurgu yapılıyor.

Yapılan araştırmada, çalışma sürelerinin düzenlenmesine yönelik çabaların temel hedefinin, uzun çalışma saatlerine sınırlama getirilerek iş gücünün korunması olduğuna vurgu yapılmaktadır. Bu çerçevede, uzun saatlerin negatif etkilerinin azaltılmasıyla birlikte halk sağlığının korunması, iş verimliliğine katkı sağlanması ve çalışanların aileleriyle daha fazla zaman geçirebilmesi amaçlanmaktadır.

ÇALIŞMA SAATLERİ NE ZAMAN DEĞİŞECEK?

Çalışma saatlerinin ne zaman ve nasıl değişeceği konusunda kesin bir bilgi henüz açıklanmadı, ancak bu konu üzerinde çalışmalar yapılması mümkün olmakla beraber, başka ülkelerin de çalışma saatleri konusunda şikayetçi olduğu yapılan araştırmalar sonucu ortaya çıktı.

TÜRKİYE'DE YASAL OLARAK ÇALIŞMA SAATLERİ KAÇ?

Yasal olarak haftada en çok 45 saat çalışılabiliyor. Sözleşme ya da işyerindeki uygulamaya göre çalışılan günler 5x9 şekilde eşit bölünebilir. İşyerinde haftanın çalışılan günlerine günde 11 saati geçmeyecek şekilde farklı da dağıtım yapılabilir. İşveren ve işçi arasında bunun altında çalışma süresi de belirlenebilir.

FAZLA ÇALIŞMA KONUSUNDA DAVA YOLUNA GİDİLİRSE İSPAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ KİMDE?

Çalışanın fazla mesaiye kaldığını ispatlaması gerekiyor. Çalışanın imzasını taşıyan bordro, giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri kayıtları delil olarak kabul edilebiliyor. Fazla çalışma yazılı olarak belgelenemiyorsa tanık gösterilebiliyor. Fazla çalışma alacakları için beş yıllık zaman aşımı bulunuyor.

FAZLA MESAİ İÇİN PARA YERİNE İZİN KULLANABİLİR MİYİM?

İş Kanunu'na göre işveren tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandıramıyor. Çalışan isterse yaptığı günlük çalışma sürelerindeki çalışma için zamlı ücret alabilir ya da serbest zaman kullanabilir. Fazla çalıştığı her saate karşılık 1.5 saati serbest zaman olarak kullanabilir. Bunun için yazılı başvuru zorunluluğu bulunuyor.

İŞVEREN ÇALIŞMA SÜRESİNİ GÜNLERE GÖRE FARKLI BELİRLEYEBİLİR Mİ?

Çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılmasına denkleştirme deniliyor. İşçi ve işverenin anlaşması ile yani iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmeleri ile haftalık çalışma süresi haftanın çalışılan günlerine dağıtılabilir.

Denkleştirme yapılan işyerlerinde 2 aylık süre içinde haftalık çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmesiyle 4 aya kadar çıkartılabilir. Turizm sektöründe de bu süre 6 aya kadar uzatılabiliyor.

GÜNDE 7.5 SAAT ÇALIŞANLARIN ARA DİNLENMESİ NE KADAR? MESAİ HESABINDA DİKKATE ALINIYOR MU?

Ara dinlenmeler fazla mesaide hesaba dâhil edilmiyor. Örneğin, 08:00-20:00 saatleri arası çalışılıyor ve günde toplam 1.5 saat ara dinlenmesi kullanılıyorsa günlük çalışma süresi 12 saat değil 10.5 saat olur. İş Kanunu'na göre ara dinlenme süresi yarım saat olup işveren isterse bunu uzatabiliyor. Günde 7.5 saatten fazla çalışanın ara dinlenmesinin en az bir saat olması gerekiyor.

HÜKÜMETİN ÇALIŞMA SÜRELERİNİN KISALTILMASINA YÖNELİK BİR ÇALIŞMASI, HAZIRLIĞI VAR MI?

Çalışma süreleri uluslararası sözleşmeler kapsamında düzenleniyor ancak ülkelerin ulusal mevzuatlarına göre değişkenlik gösterebiliyor.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı da sosyal güvenlik mevzuatını yeni nesil esnek çalışma şekillerine uyumlu hale getirmek için çalışma yapıyor. Çalışma saatlerini aşağı çekecek uzaktan, kısmi ve geçici süreli çalışmalarla iş dünyasının ihtiyaçları ve iş-özel yaşam dengesi gözetecek mevzuat düzenlemeleri hızlı ve etkili bir biçimde hayata geçirilecek. Bu kapsamda bazı ülkelerdeki çalışma saatlerinin kısaltılması, çalışma modelleriyle ilgili deneyimler de inceleniyor.

Meclis'in çalışma ve dinlenme süresi uygulamalarına ilişkin araştırmasında dünya örneklerine yer veriliyor mu?

Meclis araştırmasında, Türkiye, Fransa, Almanya, İngiltere, İsveç gibi birçok ülkedeki uygulamalara yer verildi. Buna göre, Fransa'da yasal haftalık çalışma süresi 35 saat, Belçika, Avustralya'da 38 saat, İsveç 40 saat, İngiltere'de fazla mesai dâhil 48 saati geçemiyor. Portekiz ve Danimarka'da bazı şehirlerde, İspanya'da 250'den az çalışan şirketler 4 günlük mesai uygulamasına geçti. Çalışma sürelerinin sınırlandırılmasının ekonomik, sosyal, teknik bir zorunluluk olduğu ve bunun tarafların iradesine terk edilemeyeceği belirtiliyor.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ AYNI TUTARDA MI ÖDENİYOR?

Çalışılan her bir saat için verilen ücret, normal çalışma brüt ücretinin saat başına düşen miktarı yüzde 50 yükseltilerek ödeniyor. Fazla çalışma ücrete dâhil edilirken, kıdem tazminatında da hesaba katılıyor.

İş Kanunu'na göre fazla çalışma için çalışanın onayı gerekiyor. Fazla çalışma yapmak istemeyen personel daha önce verdiği onayı 30 gün önceden bildirmek kaydıyla geri alabiliyor. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamıyor. Yüksek Yargı kararına göre bu süreyi aşan fazla çalışma ücretinin çalışana ödenmesi gerekiyor.

Çalışma saatleri ne kadar kısalacak? ÇALIŞMA SAATLERİ NE KADAR KISALACAK?