KEREM ALKİN

1990'da Libya'nın günlük petrol üretimi 1.4 milyon varile yakındı. Muammer Kaddafi'nin 2011'de öldürülmesi ve Libya'nın karışıklığa sürüklenmesinden önce günlük üretim 2 milyon varile çıkmıştı. Sonrasında Libya'daki üretim 500 bin varilin altına indi, 1990'da Irak'ın petrol üretimi 2 milyon varildi. 1. Körfez Savaşı sonrasında 500 bine düştü. Sonrasında 2000'lerin başlarında 2.5 milyon varile çıkmıştı. Sonra 2. Körfez Savaşı ve Saddam Hüseyin idam edildi. Petrol üretimi 1 milyona geriledi. Suriye İç Savaşı öncesi günlük petrol üretimi 343 bin varildi. 2014'den beri üretim 20 ile 30 bin varil bandında. Hem Kaddafi'nin, hem Hüseyin'in in petrol üretimi hedefleri günlük üretimi iki katına çıkarmaktı. Libya'da 46 ile 50 milyar varil petrol rezervi olduğu, Irak'ta ise 145 milyar varil petrol rezervi olduğu öngörülmekte.
Irak ve Libya'nın büyük kargaşa yaşadığı dönemde dünya petrol piyasasından 3 milyon varil çekildi. Buna karşılık küresel ölçekte petrol arzı sıkıntıya girmedi. Hatta, büyük bir hızla artmaya devam eden petrol tüketimi güçlü bir arz artışı ile karşılandı. Küresel petrol ihracatının 2023 sonu itibariyle yüzde 16.3'ünü karşılayan Suudi Arabistan 210 milyar doları aşan ihracat geliri ile ilk sırada. Rusya, Ukrayna Savaşı'na rağmen, ihracatın yüzde 9.1'ini karşılıyor ve 117.2 milyar dolar ihracat geliri elde ediyor. ABD ise, 2016 yılı başında Kongre'nin 40 yıllık ihracat yasağını kaldırması sonrasında, 7 yılda tarihi bir ihracat ve gelir sıçraması yakalamış ve Rusya'yla aynı düzeye gelmiş durumda. Günün sonunda, küresel enerji oyunu kimin rakibini nasıl oyun dışı, saf dışı bırakacağı kurgusu üzerine kurulu. Küresel petrol arzı ve ihracatında oyunda kalmak için çok yönlü strateji yürütmek gerekiyor.
İran'ın 1960'lar ve 70'lerde günlük petrol üretimi 6 milyon varil civarındaydı. İran-Irak Savaşı'nda 1.5 milyon varile düştü. Savaş sonrası önce 3 sonrasında 4 milyon varile çıkan günlük petrol üretimi, tekrar 3 milyon varile gerilemiş durumda. Ağırlıklı olarak batılı şirketlerin Irak petrol üretimi ve ihracatına hakim olduğu bugünün enerji oyununda, Irak'ın 2023 küresel petrol ihracatındaki payı yüzde 7.7 ve 99.5 milyar dolar ihracat gelirinden söz ediyoruz. 7. sıradaki Irak'a göre, Libya yüzde 2.4'lük pay ve 30.4 milyar dolar ile ancak 14. sırada. İran'ın petrol ihracatı 1980-2023 ortalamasına göre kabaca günlük olarak 1 milyon varilin altında. 41 milyar dolar ihracat geliri ile, 11. sırada yer alan ve 42.3 milyar dolar gelir elde eden Kazakistan'ın hemen altında. Türkiye'nin Irak, Libya ve Suriye'nin toprak bütünlüğü adına gerçekleştirdiği tarihi hamleler, küresel enerji oyununda da dengelerin değişmesi anlamına geliyor.
Irak'la birlikte, Katar'ın da katılımı ile, Türkiye'nin öncülük ettiği Kalkınma Yolu Projesi, bu proje ile birlikte hayat bulacak liman, karayolu, demiryolu ve boru hattı projeleri, Suriye'de kalıcı barış ve istikrarın tesis edilmesi ile birlikte, Körfez'den ve Doğu Akdeniz'den boru hattı ile gelecek petrol ve doğalgazın, Suriye üzerinden Türkiye'ye ve oradan da öncelikle Avrupa'ya ve dünyaya ulaşması, Libya'nın toprak bütünlüğü ve istikrarının sebep olacağı yeni enerji denklemi, dünyanın en büyük fosil yakıt rezervlerinin olduğu bu derece kritik bir coğrafyada bölgesel enerji denkleminde yeni bir dönem anlamına da geliyor. Cumhurbaşkanımız Erdoğan'ın da belirttikleri üzere, Türkiye dengeli, iddialı ve hakkaniyetli politikalarla coğrafyamızdaki tüm muhataralı süreçleri başarıyla yönetiyor, ülkelerin kalkınma ve istikrar boyutunda kaderlerini değiştiriyor; coğrafyasında barış için en zorlu, en takdir gören sorumlulukları üstlenerek, hiç olmadığı kadar emin adımlarla, Türkiye Yüzyılı'nın parlak, huzurlu, müreffeh günlerine ilerliyor.