CANLI YAYIN
ERHAN AFYONCU
Kuzey Suriye'nin tarih boyunca en önemli şehri olan Halep, yolların kavşak noktasındaydı. Ticaret kervanlarının uğrak yeri olması sebebiyle büyüdü. Milattan önce 3000'lerde bile tarihi kayıtlarda adı geçmekteydi. Halep, 637'de Müslümanlar tarafından fethedildi. 878'de Mısır'da kurulmuş bir Türk devleti olan Tolunoğulları kısa süreliğine Halep'i ele geçirdi. 936 yılında Mısır'daki bir başka Türk devleti olan İhşidiler Halep'e hâkim oldu.
Halep daha sonra Bizans'ın da bulunduğu birçok devlet arasında el değiştirdi. Şehir Mirdasiler'in elindeyken Türkmen emirlerinden Sanduk, 1069'da Halep'te kışı geçirdi. Daha sonra Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan, Mısır'a sefere giderken şehri kuşatınca, Halep Selçuklular'ın hâkimiyetine geçti. Bölgedeki Türk hâkimiyetiyle ilgili rahmetli Coşkun Alptekin, rahmetli Ali Sevim ve Gülay Öğün Bezer'in çalışmaları vardır.
Halep
SELÇUKLULAR ELE GEÇİRDİ
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah, 1078'de kardeşi Tutuş'a Suriye ve çevresinde fethedeceği yerleri verdi. Tutuş, 1078'de Halep'i kuşattı, ancak fethedemedi. Bu sırada Fatımi ordusu Şam'ı kuşatmıştı. Şam (Dımaşk) hâkimi Atsız, Tutuş'tan yardım isteyince Fatımiler geri çekildiler. Tutuş, Atsız'ı öldürüp şehri ele geçirdi. 1079'da Suriye Selçuklu Devleti kuruldu. 1080'de Arap asıllı bir hanedan olan Ukayliler'den Şerefüddevle (Müslim bin Kureyş) Halep'i ele geçirdi.
Osmanlılar'dan önce Anadolu'da devlet kuran Türkiye Selçukluları'nın en önemli hedeflerinden biri Kuzey Suriye'yi ele geçirmekti. Türkiye Selçuklu Devleti'nin kurucusu Kutalmışoğlu Süleyman Şah, önce Antakya'yı fethetti. Bunun üzerine harekete geçen Şerefüddevle, Kurzahil'de yapılan savaşta Kutalmışoğlu Süleyman Şah'a mağlup oldu ve öldürüldü.
Kutalmışoğlu, bu zaferden sonra Halep'i kuşattı, ancak şehri müdafaa eden Şerif el-Huteyti, Sultan Melikşah'ın onayıyla Halep'i vereceğini söyleyince kuşatmayı kaldırdı. Kendisine verilen söz tutulmayınca Süleyman Şah, 1086'da Halep'i tekrar kuşattı. Bunun üzerine Şerif el-Huteyti, Tutuş'u yardıma çağırdı. Süleyman Şah ve Tutuş'un orduları 4 Haziran 1086'da Halep'e 5 km uzaklıktaki Aynüseylem'de karşılaştılar. Muharebeyi kaybeden Süleyman Şah, bir rivayete göre savaşta öldü, diğer bir rivayete göre ise intihar etti.
Tutuş, Şerif el-Huteyti'nin kendisini oyalamaya kalkması üzerine 11 Temmuz'da şehri ele geçirdi. Ancak ağabeyi Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın emri üzerine Şam'a döndü. Melikşah, 3 Aralık 1086'da gelerek Halep'i teslim aldı.
Tutuş, ağabeyi Melikşah'ın ölümünün ardından Musul, Halep ve Diyarbekir bölgelerini ele geçirdi. Ancak Büyük Selçuklu tahtını ele geçirme mücadelesinde 1095'te hayatını kaybetti.
Ölümünden sonra Suriye Selçukluları, Halep ve Şam Selçuklu melikliği olmak üzere ikiye ayrıldı.
Tutuş'un oğlu Rıdvan Halep'te, Dukak ise Dımaşk'ta hüküm sürdü. Bu sırada bölgeye Haçlılar geldi. Halep melikliğinde iç çekişmelerden dolayı Haçlı tehlikesinin artması üzerine, Halepliler, Mardin Artuklu hükümdarı Necmeddin İlgazi'yi yardıma çağırdılar. Necmeddin İlgazi, 1117-1118'de bölgeye hâkim oldu.
Osmanlılar Suriye'de.
TİCARET MERKEZİ OLDU
1104'te de Dımaşk Selçuklu Melikliği sona ermiş, yerlerine Dımaşk Atabeyliği (Böriler/ Tuğteginliler) kurulmuştu. Daha sonra Suriye'ye başka bir Türk devleti olan Zengiler hâkim oldu. Urfa Haçlı Kontluğu'na son vererek Haçlılar tarafından işgal edilen bir yeri ilk defa geri alan Zengiler, Haçlılara karşı verdikleri mücadelelerle İslam dünyasının ümidi oldu. Halep, Zengiler'in eline geçti. Daha sonra bölgeye Eyyubiler hâkim oldu.
Süleyman Şah'ın Halep uğruna ölmesine rağmen, daha sonra tahta çıkan Türkiye Selçuklu sultanlarının Halep'i topraklarına katma rüyaları bitmedi. 13. yüzyılın başlarında Selçuklu tahtında bulunan İzzeddin Keykavus, çok uygun bir zamanda Halep'in üzerine yürüdü. Ancak kalenin hâkimi olan Eyyubiler'in hilesi sonucu, Halep'i alamadığı gibi, komutanlarını da Eyyubiler'le işbirliği yaptıkları için öldürttü.
Halep, Eyyubiler'den sonra bütün Suriye'yle birlikte Mısır'da bir devlet kuran Memlük Türklerinin hâkimiyetine girdi. Halep, Osmanlılar zamanında ise Türkiye'nin bir parçası oldu. Yavuz Sultan Selim, 1516'da Memlükler'i mağlup ettikten sonra bütün Suriye ile birlikte Halep'i de Osmanlı topraklarına kattı.
Halep, Osmanlı hâkimiyetine girdikten sonra şehir geçmişinde rastlanmayan büyük bir gelişme gösterdi ve doğu-batı ticaretinde önemli bir merkez oldu. Eyalet merkezi olan şehir, Osmanlı mimari eserleriyle süslendi. Birinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar elimizde kalan Halep, 27 Ekim 1918'de İngilizler tarafından işgal edildi.
Halep surlarının ana kapısı.
TÜRKMENLER, HALEP'E ANADOLU'DAN ÖNCE YERLEŞTİLER
Surıye'de bugün isimlerinden oldukça az bahsedilen Türkmenler, bir zamanlar Suriye'nin kaderine hükmetmişlerdi. Suriye'deki Türklerin en büyük grubu ise Halep Türkmenleriydi. Türkler, Asya'dan göç ederken sadece Anadolu'ya gelmemişlerdi. Irak ve Suriye de kendilerine yurt arayan Türkmenlerin gittiği bölgelerdi. Rahmetli Faruk Sümer, İlhan Şahin, Hüseyin Özdeğer, Ahmet Emin Dağ ve Enver Çakan'ın Suriye Türkmenleri ile ilgili çalışmalarında bu konuda teferruatlı bilgiyi buluyoruz.
Türkmenler, Suriye'ye Anadolu'dan önce yerleştiler. 1060'lı yıllardan itibaren Türkmenler Suriye'ye gittiler. Büyük Selçuklu komutanlarından Atsız, Şam, Kudüs gibi yerleri fethedip buraların hâkimi oldu. 1077'de Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah, kardeşi Tutuş'u Suriye meliki tayin etti. Tutuş'la birlikte yeni Türkmen kitleleri Suriye'ye geldi. 12. yüzyılın başlarında Musul emiri İmadeddin Zengi, Halep emiri olunca Irak'taki Yıva Türkmenlerini Halep'e getirdi. Daha sonraki yıllarda da Türkmen göçü devam etti.
Halep, Şam, Hama, Humus, Lazkiye ve Trablusşam, Türkmenlerin yoğun yaşadıkları yerlerdi. Bu bölgeler kadar yoğun olmamakla birlikte Suriye'nin doğusunda da Türkmenler bulunuyordu. Halep ve civarında Halep Türkmenleri, Hama'da Selluriye (Salur) Türkmenleri ile Hama Bayadı, Humus'ta Salur, Avşar ve Bayındır boyuna mensup Türkmen aşiretleri yaşıyorlardı. Şam civarında da Bayatlar vardı. Lazkiye bölgesinde Bayır- Bucakların da aralarında olduğu Türkmenler bulunuyordu. Lazkiye civarındaki Türkmenler genelde Üçok, Halep civarındaki Türkmenler ise Bozok boylarına mensuptular.
Türkmenler
NÜFUSU 60 BİNDEN FAZLAYDI
Suriye Türklerinin en büyük grubu Halep Türkmenleri idi. Beydili, Bayat, Avşar, İnallu ve Harbendelüler, Halep Türkmenlerinin en büyük oymaklarıydı. Ayrıca bu oymaklar kadar büyük olmasa da Karkın, Kızık, Acürlü, Peçenek, Şah Meliklü, Dayer, Kınık, Eymür, Bahadırlu gibi aşiret grupları da vardı. 16. yüzyılda tam anlamıyla göçebe hayatını sürdüren Halep Türkmenleri, Moğol baskısı üzerine 13. yüzyılda Suriye'ye göç eden binlerce çadırlık Bozok Türkmenlerinin torunlarıydılar. 16. yüzyılda nüfusları 60 binden fazlaydı.
O dönemde bir şehrin nüfusunun 3-4 bin kişi olduğu göz önüne alınırsa Halep Türkmenlerinin büyüklüğü anlaşılabilir. Ana geçim kaynağı koyun olan Türkmenlerin 2 milyondan fazla küçükbaş hayvanları vardı. Halep'te kışlayan aşiretler bahardan itibaren Sivas bölgesine yaylaya gelirlerdi. Yaz bitince yaylada doğup büyümüş kuzularıyla Halep civarına dönerlerdi. Kış şiddetli olursa Halep Türkmenleri, Şam bölgesine giderlerdi. Genel olarak SivasŞam arası Halep Türkmenlerinin yayıldığı sahaydı.
Halep Türkmenleri, 1930'lara kadar konargöçerliği sürdürdüler. 1930'lardan itibaren köylere yerleşerek çiftçiliğe başladılar. 1970'lerden itibaren bir kısmı köylerdeki hayatlarını sürdürürken bir kısmı ise şehirlere gittiler. Şam bölgesindeki Türklerin bir kısmı Türkçe'yi unuturken Halep bölgesindeki Türkmenler asimile olmadılar. Halep Türkmenlerinin torunları, Suriye'de çatışmalar başlayıncaya kadar Halep ve civarındaki köylerde yaşadılar.
Halep daha sonra Bizans'ın da bulunduğu birçok devlet arasında el değiştirdi. Şehir Mirdasiler'in elindeyken Türkmen emirlerinden Sanduk, 1069'da Halep'te kışı geçirdi. Daha sonra Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan, Mısır'a sefere giderken şehri kuşatınca, Halep Selçuklular'ın hâkimiyetine geçti. Bölgedeki Türk hâkimiyetiyle ilgili rahmetli Coşkun Alptekin, rahmetli Ali Sevim ve Gülay Öğün Bezer'in çalışmaları vardır.
Halep
SELÇUKLULAR ELE GEÇİRDİ
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah, 1078'de kardeşi Tutuş'a Suriye ve çevresinde fethedeceği yerleri verdi. Tutuş, 1078'de Halep'i kuşattı, ancak fethedemedi. Bu sırada Fatımi ordusu Şam'ı kuşatmıştı. Şam (Dımaşk) hâkimi Atsız, Tutuş'tan yardım isteyince Fatımiler geri çekildiler. Tutuş, Atsız'ı öldürüp şehri ele geçirdi. 1079'da Suriye Selçuklu Devleti kuruldu. 1080'de Arap asıllı bir hanedan olan Ukayliler'den Şerefüddevle (Müslim bin Kureyş) Halep'i ele geçirdi.
Osmanlılar'dan önce Anadolu'da devlet kuran Türkiye Selçukluları'nın en önemli hedeflerinden biri Kuzey Suriye'yi ele geçirmekti. Türkiye Selçuklu Devleti'nin kurucusu Kutalmışoğlu Süleyman Şah, önce Antakya'yı fethetti. Bunun üzerine harekete geçen Şerefüddevle, Kurzahil'de yapılan savaşta Kutalmışoğlu Süleyman Şah'a mağlup oldu ve öldürüldü.
Kutalmışoğlu, bu zaferden sonra Halep'i kuşattı, ancak şehri müdafaa eden Şerif el-Huteyti, Sultan Melikşah'ın onayıyla Halep'i vereceğini söyleyince kuşatmayı kaldırdı. Kendisine verilen söz tutulmayınca Süleyman Şah, 1086'da Halep'i tekrar kuşattı. Bunun üzerine Şerif el-Huteyti, Tutuş'u yardıma çağırdı. Süleyman Şah ve Tutuş'un orduları 4 Haziran 1086'da Halep'e 5 km uzaklıktaki Aynüseylem'de karşılaştılar. Muharebeyi kaybeden Süleyman Şah, bir rivayete göre savaşta öldü, diğer bir rivayete göre ise intihar etti.
Tutuş, Şerif el-Huteyti'nin kendisini oyalamaya kalkması üzerine 11 Temmuz'da şehri ele geçirdi. Ancak ağabeyi Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın emri üzerine Şam'a döndü. Melikşah, 3 Aralık 1086'da gelerek Halep'i teslim aldı.
Tutuş, ağabeyi Melikşah'ın ölümünün ardından Musul, Halep ve Diyarbekir bölgelerini ele geçirdi. Ancak Büyük Selçuklu tahtını ele geçirme mücadelesinde 1095'te hayatını kaybetti.
Ölümünden sonra Suriye Selçukluları, Halep ve Şam Selçuklu melikliği olmak üzere ikiye ayrıldı.
Tutuş'un oğlu Rıdvan Halep'te, Dukak ise Dımaşk'ta hüküm sürdü. Bu sırada bölgeye Haçlılar geldi. Halep melikliğinde iç çekişmelerden dolayı Haçlı tehlikesinin artması üzerine, Halepliler, Mardin Artuklu hükümdarı Necmeddin İlgazi'yi yardıma çağırdılar. Necmeddin İlgazi, 1117-1118'de bölgeye hâkim oldu.
Osmanlılar Suriye'de.
TİCARET MERKEZİ OLDU
1104'te de Dımaşk Selçuklu Melikliği sona ermiş, yerlerine Dımaşk Atabeyliği (Böriler/ Tuğteginliler) kurulmuştu. Daha sonra Suriye'ye başka bir Türk devleti olan Zengiler hâkim oldu. Urfa Haçlı Kontluğu'na son vererek Haçlılar tarafından işgal edilen bir yeri ilk defa geri alan Zengiler, Haçlılara karşı verdikleri mücadelelerle İslam dünyasının ümidi oldu. Halep, Zengiler'in eline geçti. Daha sonra bölgeye Eyyubiler hâkim oldu.
Süleyman Şah'ın Halep uğruna ölmesine rağmen, daha sonra tahta çıkan Türkiye Selçuklu sultanlarının Halep'i topraklarına katma rüyaları bitmedi. 13. yüzyılın başlarında Selçuklu tahtında bulunan İzzeddin Keykavus, çok uygun bir zamanda Halep'in üzerine yürüdü. Ancak kalenin hâkimi olan Eyyubiler'in hilesi sonucu, Halep'i alamadığı gibi, komutanlarını da Eyyubiler'le işbirliği yaptıkları için öldürttü.
Halep, Eyyubiler'den sonra bütün Suriye'yle birlikte Mısır'da bir devlet kuran Memlük Türklerinin hâkimiyetine girdi. Halep, Osmanlılar zamanında ise Türkiye'nin bir parçası oldu. Yavuz Sultan Selim, 1516'da Memlükler'i mağlup ettikten sonra bütün Suriye ile birlikte Halep'i de Osmanlı topraklarına kattı.
Halep, Osmanlı hâkimiyetine girdikten sonra şehir geçmişinde rastlanmayan büyük bir gelişme gösterdi ve doğu-batı ticaretinde önemli bir merkez oldu. Eyalet merkezi olan şehir, Osmanlı mimari eserleriyle süslendi. Birinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar elimizde kalan Halep, 27 Ekim 1918'de İngilizler tarafından işgal edildi.
Halep surlarının ana kapısı.
TÜRKMENLER, HALEP'E ANADOLU'DAN ÖNCE YERLEŞTİLER
Surıye'de bugün isimlerinden oldukça az bahsedilen Türkmenler, bir zamanlar Suriye'nin kaderine hükmetmişlerdi. Suriye'deki Türklerin en büyük grubu ise Halep Türkmenleriydi. Türkler, Asya'dan göç ederken sadece Anadolu'ya gelmemişlerdi. Irak ve Suriye de kendilerine yurt arayan Türkmenlerin gittiği bölgelerdi. Rahmetli Faruk Sümer, İlhan Şahin, Hüseyin Özdeğer, Ahmet Emin Dağ ve Enver Çakan'ın Suriye Türkmenleri ile ilgili çalışmalarında bu konuda teferruatlı bilgiyi buluyoruz.
Türkmenler, Suriye'ye Anadolu'dan önce yerleştiler. 1060'lı yıllardan itibaren Türkmenler Suriye'ye gittiler. Büyük Selçuklu komutanlarından Atsız, Şam, Kudüs gibi yerleri fethedip buraların hâkimi oldu. 1077'de Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah, kardeşi Tutuş'u Suriye meliki tayin etti. Tutuş'la birlikte yeni Türkmen kitleleri Suriye'ye geldi. 12. yüzyılın başlarında Musul emiri İmadeddin Zengi, Halep emiri olunca Irak'taki Yıva Türkmenlerini Halep'e getirdi. Daha sonraki yıllarda da Türkmen göçü devam etti.
Halep, Şam, Hama, Humus, Lazkiye ve Trablusşam, Türkmenlerin yoğun yaşadıkları yerlerdi. Bu bölgeler kadar yoğun olmamakla birlikte Suriye'nin doğusunda da Türkmenler bulunuyordu. Halep ve civarında Halep Türkmenleri, Hama'da Selluriye (Salur) Türkmenleri ile Hama Bayadı, Humus'ta Salur, Avşar ve Bayındır boyuna mensup Türkmen aşiretleri yaşıyorlardı. Şam civarında da Bayatlar vardı. Lazkiye bölgesinde Bayır- Bucakların da aralarında olduğu Türkmenler bulunuyordu. Lazkiye civarındaki Türkmenler genelde Üçok, Halep civarındaki Türkmenler ise Bozok boylarına mensuptular.
Türkmenler
NÜFUSU 60 BİNDEN FAZLAYDI
Suriye Türklerinin en büyük grubu Halep Türkmenleri idi. Beydili, Bayat, Avşar, İnallu ve Harbendelüler, Halep Türkmenlerinin en büyük oymaklarıydı. Ayrıca bu oymaklar kadar büyük olmasa da Karkın, Kızık, Acürlü, Peçenek, Şah Meliklü, Dayer, Kınık, Eymür, Bahadırlu gibi aşiret grupları da vardı. 16. yüzyılda tam anlamıyla göçebe hayatını sürdüren Halep Türkmenleri, Moğol baskısı üzerine 13. yüzyılda Suriye'ye göç eden binlerce çadırlık Bozok Türkmenlerinin torunlarıydılar. 16. yüzyılda nüfusları 60 binden fazlaydı.
O dönemde bir şehrin nüfusunun 3-4 bin kişi olduğu göz önüne alınırsa Halep Türkmenlerinin büyüklüğü anlaşılabilir. Ana geçim kaynağı koyun olan Türkmenlerin 2 milyondan fazla küçükbaş hayvanları vardı. Halep'te kışlayan aşiretler bahardan itibaren Sivas bölgesine yaylaya gelirlerdi. Yaz bitince yaylada doğup büyümüş kuzularıyla Halep civarına dönerlerdi. Kış şiddetli olursa Halep Türkmenleri, Şam bölgesine giderlerdi. Genel olarak SivasŞam arası Halep Türkmenlerinin yayıldığı sahaydı.
Halep Türkmenleri, 1930'lara kadar konargöçerliği sürdürdüler. 1930'lardan itibaren köylere yerleşerek çiftçiliğe başladılar. 1970'lerden itibaren bir kısmı köylerdeki hayatlarını sürdürürken bir kısmı ise şehirlere gittiler. Şam bölgesindeki Türklerin bir kısmı Türkçe'yi unuturken Halep bölgesindeki Türkmenler asimile olmadılar. Halep Türkmenlerinin torunları, Suriye'de çatışmalar başlayıncaya kadar Halep ve civarındaki köylerde yaşadılar.
Yasal Uyarı: Yayınlanan köşe yazısı/haberin tüm hakları Turkuvaz Medya Grubu’na aittir. Kaynak gösterilse veya habere aktif link verilse dahi köşe yazısı/haberin tamamı ya da bir bölümü kesinlikle kullanılamaz.
Ayrıntılar için lütfen tıklayın.
Ayrıntılar için lütfen tıklayın.
