ERHAN AFYONCU

Atatürk'ün vefatından bir yıl sonra 10 Kasım 1939'da ölüm yıldönümünde Türkiye'nin her tarafında anma merasimleri yapıldı. Etnografya Müzesi'ndeki Atatürk'ün geçici kabri Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, devlet adamları ve halk tarafından ziyaret edilip yüzlerce çelenk bırakıldı.


Atatürk'ün cenazesi Dolmabahçe'den çıkıyor.

ATATÜRK'ÜN VEFATININ İLK YILI
1939 yılının 10 ve 11 Kasım tarihli gazetelerinin ilk sayfası Atatürk'ün anılmasıyla ilgili haberlerle dolu idi.
11 Kasım tarihli Cumhuriyet, "Atatürk'ün Ölüm Yıldönümü, Dün Yurdun Her Tarafında Büyük İhtifaller Yapılarak Ebedi Atanın Aziz Hatırası Yadedildi"; Anadolu, "Büyük Matem Günümüz"; Akşam, "Büyük Matemimiz"; Haber, "Atatürk Dün Bütün Dünyada Anıldı"; İkdam, "Türk Milleti, Büyük Atatürk'ün Aziz Hatırasını Tazimle Andı"; Son Posta, 'Ebedi Şefin Ölümünün Yıldönümü Bütün Dünyada Hürmetle Anıldı"; Tan, "Atatürk'ün Hatırası Bütün Yurtta Hürmet ve Tazimle Anıldı"; Türk Dili, "Dün Ebedi Şefimiz Atatürk'ün Hatırasını Hürmetle Andık" başlıklarıyla çıkmışlardı.


12 Kasım 1939-Ulus

Türk Sözü, "Dünkü Büyük İhtifalimiz, Bütün Dünya Dün Ebedi Şefimizi Takdisle Andı"; Ulus Sesi, "Türk Milleti, Dün Büyük Atasının Aziz Ruhu Önünde Bir Daha Eğildi"; Ulus, "Bütün Türkiye Atatürk'ü Andı"; Vakit, "Bütün Türkiye Dün Atasının Aziz Hatırasını Andı"; Yeni Asır, "Atatürk'ün Huzurunda Eğildik"; Yeni Sabah, "Dün Bütün Millet Atasına Ağladı"; Aydın "Millî Matem, Ebedi Şefin Ölümünün Birinci Yıldönümü Münasebetile"; Yeni Mersin, "Atatürk'ün Ölüm Yıldönümü Olan Dün Yurtta Bir Matem Günü Olarak Geçti"; Yenigün ise "Bütün Türk Milleti En Büyük Evladının Ölmez Hatırasile Baş Başa Kaldı" başlıklarını atmışlardı.


11 Kasım 1940 tarihli gazeteler.

MESUT BİR YILDÖNÜMÜ
11 Kasım 1939 ise İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanı seçilmesinin ilk yıldönümü idi. Ancak gazeteler 11 Kasım'da bu yıldönümünün üzerinde durmamışlardı. CHP'nin yayın organı olarak görülen Ulus Gazetesi ise 12 Kasım'da ilk sayfasını İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanı seçilmesinin ilk yıldönümüne ayırdı.
İlk sayfada Falih Rıfkı Atay'ın "Milli Şefin İlk Cumhurreisliği Yılı" başlıklı yazısı vardı. Atay, "İsmet İnönü'nün ilk Cumhurreisliği yılını bugün tamamlıyoruz. Geçen senenin tarihini bir cümlede hülasa edebiliriz: Türkiye ilerlemeğe devam etmiştir" diyordu.
Bir yıl sonra 11 Kasım 1940'ta ise gazeteler Atatürk'ün anılmasıyla ilgili haberlerin yanı sıra İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanı seçilmesinin yıldönümünü öne çıkaran "Mesut Bir Yıldönümü" manşetleriyle de çıkmaya başladı.


1942 -1944 yılı gazeteleri

11 Kasım 1940 tarihli Cumhuriyet Gazetesi, Yunus Nadi'nin "Mesut Bir Yıldönümü, Milli Şefin Devlet Reisliğinde İkinci Yılını Kutluyoruz" yazısını manşetten verdiği gibi, Atatürk'ün anılmasıyla ilgili "Yurtta Matem, Bütün Millet Ebedi Şefini Andı ve Ağladı" başlığının iki mislinden büyük yer ayırarak çıkmıştı.
Son Posta'nın manşeti ise "Mesut Bir Yıldönümü, Milli Şefin Devlet Reisliğinde İkinci Yılını Kutluyoruz"du. Son Telgraf ise, "İnönü Ulus Başkanlığının İkinci Yılında, İnönü'nün Mevcudiyetini Talihimizin En Büyük Lütfu Saymaktayız" başlığını kullanmıştı.
Vakit ise "İnönü'nün Cumhurreisliğe İntihabının Bugün İkinci Yıldönümü, Atatürk'ün Ölümünden Sonra Türk Milleti Tesellisini İnönü'nün Yüksek Şahsiyetinde Bulmuştu" manşetiyle çıkmıştı.
1950'de Demokrat Parti'nin seçimleri kazanması üzerine gazetelerde artık sadece Atatürk'ün anılmasıyla ilgili haberler yer aldı.

***

İNÖNÜ İTTİFAKLA CUMHURBAŞKANI SEÇİLDİ

Atatürk'ün ölümünden sonra kimin cumhurbaşkanı olacağı meselesi gündeme geldi. İsmet İnönü ve Şükrü Kaya adaylardı. İsmet İnönü'nün ordu ve parti içerisindeki nüfuzu paşayı ön plana çıkardı. İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanlığı seçimleriyle ilgili Taner Lüleci'nin araştırması vardır.
Atatürk'ün ölümünden bir gün sonra TBMM, 11 Kasım 1938 Cuma günü toplandı. Birinci celsede daha önceden Atatürk'ün Hatay Meclisi'ne gönderdiği teşekkür telgrafına, "Hataylıların Türkiye'ye olan ebedî bağlılıklarını" bildiren cevabi telgrafı okunduktan sonra oturuma ara verildi. Oturum saat 11.12'de TBMM Başkanı Mustafa Abdülhâlik Renda başkanlığında toplandı.
Önce Riyaset Divanı tarafından, "Ankara Milletvekili Reisicumhur Atatürk'ün vefat ettiğine dair Başvekâlet tezkeresi" okundu: "Büyük Millet Meclisi Yüksek Huzurlarına: Ankara Mebusu Reisicumhur Atatürk'ün, müdavi ve müşavir tabiplerinin verdikleri ilişik raporda gösterildiği vechile kasımın onuncu perşembe günü saat 9 dakika 5'te terki hayat ettiklerini onulmaz acı ve teessürlerle arz ederim. 11.11.1938 Başvekil Celal Bayar."
Daha sonra Dr. Akil Muhtar Özden, Dr. Neşet Ömer İrdelp, Dr. Nihad Reşad Belger, Dr. Abravaya Marmaralı, Dr. H. Diker, Dr. Süreyya Serter, Dr. Kâmil Berk, Dr. Mim Kemal Öke, Dr. Asım Arar ve Dr. H. Alataş'tan oluşan heyetin ölüm raporu okundu: "Reisicumhur Atatürk'ün umumi hâllerindeki vahamet, dün gece saat 24'te neşredilen tebliğden sonra her an artarak bugün, 10 Kasım 1938 Perşembe sabah saat dokuzu beş geçe Büyük Şefimiz derin koma içinde terki hayat etmişlerdir."

SAYGI DURUŞUNDA BULUNULDU
Raporun okunmasından sonra TBMM Başkanı Abdülhâlik Renda, "Büyük Halaskâr'ın ölümünden duyulan elemin büyüklüğünden ve fakat bunun başka bir güne talikından" söz ederek Reisicumhur seçimi için toplandıklarını söyledi. Renda, "Anayasanın emrettiği vazifeyi ifa etmek, o da bizim için büyük bir vecibedir" dedikten sonra, "çok aziz ve büyük ölünün hatırasını tebcilen ayakta beş dakika sükût ile" vekilleri saygı duruşuna davet etti.
Saygı duruşundan sonra Meclis Başkanı'nın "Vazifemize başlayalım" uyarısıyla oy verme işlemi başladı. Oy kullanma işlemi tamamlandıktan sonra kura ile dokuz sayım görevlisi milletvekili belirlendi. Oy verme işleminin sonunda Başkan Renda'nın, "Sonucu arz ediyorum. Reisicumhur seçimi için 348 arkadaş katılmıştır. 348 oyla ve ittifakla Malatya Milletvekili İsmet İnönü Reisicumhur seçilmiştir" sözleriyle seçim 11.45'te sona erdi.