Batının doğusu, doğunun batısı

Dünya haritasını getirin gözünüzün önüne. En batıda Amerika var. Doğuya doğru ilerleyelim. İngiltere'yi görüyoruz önce - daha doğrusu Birleşik Krallığı - sonra sırasıyla Avrupa'yı, Rusya - Türkiye'yi ve Asya'yı. Yine haritayı gezmeye devam edelim. Ekvator çizgisinin üstü ve altına göz atalım. Kuzeyliler; Amerika, Avrupa, Asya. Güneyliler; Latinler, Afrika'nın tümü, Araplar ve Avustralya. Uzay boşluğuna çıkalım şimdi de…Gezegene bir de oradan bakalım. Dünyayı farklı bir yönden görmeye çalışalım. En batının Türkiye, en kuzeyin Avustralya – Antarktika olduğu bir gezegeni gözümüzün önüne getirelim.
Bugün dünya siyasetini ve diplomasisini tanımlarken, ister istemez kuzeyli-güneyli, batılı-doğulu tanımları yapmak zorunda kalıyoruz. Çünkü mevcut harita bize bunu dayatıyor. Ama haritaya başka taraftan baktığımızda, o tanımların anlamını yitirdiği gerçeğiyle yüzleşiyoruz.
Geçmişi bilmeden geleceği anlayamayız gerçeğinden hareketle biraz da tarihte yolculuğa çıkalım tam bu noktada. Ünlü dünya haritasını çizen Batı'nın son 300 yıl içinde Doğuluların üzerine giydirdiği 'deli gömleği'ne göz atalım. Doğulu, milattan önceden sanayi devrimine dek üstündü dünyada. Günün koşullarında; sanatla, mühendislikle, tıp bilimiyle, edebiyatla, seyahat etme koşullarıyla, ticaretle v.s. ölçülüyordu üstünlük ve her koşulda Çinlisinden tutun, Türküne; Arabından tutun Farsisine kadar dünyanın hakimi Doğululardı. Ama Doğulular Batılılar kadar emperyal olamadı. Avrupa'nın göbeğinde kurulan devletler, özellikle de Büyük Roma sayesinde kültür Batıdan Doğuya doğru yayıldı. Doğulunun üstünlüğü ise Müslümanların Portekiz – İspanya kıyılarından çekilmesiyle ve Osmanlı'nın yıkılmasıyla son buldu. Batılı 1900'lerin başında art arda gelen iki dünya savaşıyla üstün tarafa geçti.
İşte bugünlerde binlerce yıllık o eski gelenek yeniden ayağa kalkmaya hazırlanıyor. Üstelik hem ekonomik, hem de kültürel olarak. Dünyanın doğusu ve güneyi "artık oyunun içinde ben de varım" diyor. Yani bir anlamda doğulunun rönesansı başlamış gibi görünüyor. Güneyli, ürettiğinin Kuzeyliye kazanmasından rahatsız görünüyor ve güneyden kuzeye doğru içten içe beslenen öfke gün be gün büyüyor. Doğulu ise Batılıya sesleniyor. Çin, ekonominin 'yeni reisi' olduğunu ilan ediyor, Türkiye 'yeni' sıfatını isminin önüne ekleyerek, bugüne dek Batının beslediği emperyalizme açıktan kafa tutuyor. Dünyanın tükenmeye yüz tutan enerji kaynaklarının büyük bölümünün Doğuda ve Güneyde olduğu gerçeği de cabası.
İşte Avrupa'nın göbeğinde son günlerde yükselişe geçen milliyetçi hatta faşist tavırların ardında bu gerçekleri arayabiliriz. Müslüman'a yönelen öfkenin temelinde de yine bu uyanış hareketine yönelik korkular olduğunu söylemek yanlış olmaz. Yaşlanan ve fikir yoğun teknolojiye yatırımlarıyla ekonomisi zora giren Avrupa artık, düpedüz Doğudan korkuyor. Yani özelde 'islamofobia' dediğimiz kavramın ardında açıkça 'doğufobia' ana çerçevesi bulunuyor. ABD ise binlerce yıllık dünya tarihinin yaklaşık son 100 yılında elinde tuttuğu süper güç özelliğini yitirmek üzere olduğunun farkında.
Dolayısıyla dünya yeni bir evreye giriyor. Gelecek 100 yılın çerçevesi bugünden çiziliyor. Birileri Cumhurbaşkanı Erdoğan 2071 hedeflerinden bahsettiğinde dalga geçedursun, Türkiye bildiği yolda emin adımlarla ilerliyor. O yol elbette engebeli olacak, elbette bugüne dek haritanın batısında kalanlar güçlerini yitirmemek için elinden geleni yapacak. Ama gelecek de bir gün gelecek… Harita değişecek.