CANLI YAYIN
A HABER GALERİ
ANALİZ - 12 Eylül darbesine giden süreçte neler yaşandı? Demokrasinin kara lekesi
12 Eylül askeri darbesinin üzerinden 41 yıl geçti. Ülkenin geleceğini karartan darbe sonrası, 650 bin kişi gözaltına alındı, 1 milyon 683 bin kişi fişlendi, 50 kişi idam edildi, 171 kişi de işkenceden öldü. 12 Eylül darbesinin şartları nasıl hazırlandı? Derin NATO ve CIA nasıl rol oynadı? CIA darbaarbeyi nasıl duyurdu? Detaylar o karanlık günleri anlatan A Haber Araştırma Planlama Servisi Şefi Burhan Aytekin'in hazırladığı analiz haberimizde...
Türkiye demokrasi tarihinde kara bir leke olarak yerini alan 12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden 42 yıl geçti. 12 Eylül darbesinin şartları nasıl hazırlandı? Derin NATO ve CIA nasıl rol oynadı? CIA darbaarbeyi nasıl duyurdu? Detaylar o karanlık günleri anlatan A Haber Araştırma Planlama Servisi Şefi Burhan Aytekin'in hazırladığı analiz haberimizde...
FOTOĞRAF: 12 Eylül 1980 sabahı sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
Türkiye Cumhuriyeti tarihinin emir komuta zinciri içinde gerçekleştirilen son askeri darbesi 12 Eylül, idam, kötü muamele ve insan hakları ihlalleriyle zihinlerdeki yerini koruyor.
TRT Radyosunda, 12 Eylül sabahı İstiklal Marşı'nın ardından çalınan Harbiye Marşı ve dönemin Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren imzalı Milli Güvenlik Konseyi "bir numaralı" bildirisinin okunmasıyla demokrasiye darbe resmen ilan edildi.
12 Eylül karanlığına giden sürecin hazırlıkları Haziran 1980'den itibaren Genelkurmay Başkanlığı Karargahı'nda yapılmaya başlandı. Kod adı "Bayrak Harekatı" olarak belirlenen darbe planının uygulanması için ordu komutanlarına 11 Temmuz saat 04.00'te harekete geçilmesi emri verildi.
2 Temmuz'da Süleyman Demirel'in Başbakanlığındaki hükümetin güvenoyu almasıyla darbeciler bu planı erteledi.
Tarihler 12 Eylül'ü gösterdiğinde söz konusu plan, aynı isimle sabaha karşı uygulandı ve darbeciler ülke yönetimine el koydu.
Emir-komuta zinciri içinde gerçekleştirilen bu darbe, 27 Mayıs 1960 darbesi ve 12 Mart 1971 muhtırasının ardından silahlı kuvvetlerin yönetime üçüncü kez açık müdahalesi olarak tarihteki yerini aldı.
FOTOĞRAF: 12 Eylül 1980 sabahı temel ihtiyaçlarını karşılamak isteyen vatandaşlar fırınların önünde uzun kuyruklar oluşturdu.
MECLİS LAĞVEDİLDİ, ANAYASA KALDIRILDI
Darbeciler Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'dan oluşan Milli Güvenlik Konseyi, bütün yetkileri ele aldı.
Anayasayı uygulamadan kaldıran darbeciler, ardından TBMM'yi lağvederek antidemokratik faaliyetlerine devam etti.
FOTOĞRAF: 12 Eylül 1980'de Genel Kurmay Başkanı Orgeneral Evren ve MGK üyeleri ülkede yönetime el koydu.
Ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildikten sonra sivil toplum kuruluşlarını hedef alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki derneklerin faaliyetlerini durdurdu.
FOTOĞRAF: 4 Aralık 1980'de Konya ve İstanbul Cumhuriyet Savcılıklarının istemi üzerine Ankara Cumhuriyet Savcılığına getirilen TIKP Genel Başkanı Doğu Perincek'in ifadesine başvuruldu.
Siyasi partilerin kapısına kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit'i Hamzakoy'a, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş'i ise Uzunada'ya sürgüne göndererek, siyasi yasaklar getirdi.
FOTOĞRAF: 15 Aralık1980'de MHP Genel Başkanı Alparslan Türkeş, 30 Ekim 1978 tarihinde Almanya'nın Dortmund Kentinde yaptığı salon toplantısında sözlerle hükümete hakaret ettiği gerekçesiyle Ankara 6. Ağır Ceza Mahkemesi'nde yargılandı.
"ASMAYALIM DA BESLEYELİM Mİ?"
Ülkeye karanlık günler yaşatan darbeciler, acısı yıllarca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarının da mimarı oldu.
FOTOĞRAF: 24 Aralık 1980'de, 21 Haziran 1975 günü Karabük'te yaptığı konuşmada, hükümetin manevi şahsiyetine hakaret ettiği gerekçesiyele hakkında dava açılan CHP eski Başkanı Bülent Ecevit'in Ankara 2. Ağır Ceza Mahkemesi'nde ifadesi alındı.
Darbeden sonra ilk idamlar, 9 Ekim 1980 tarihinde gerçekleşti. Sol görüşlü Necdet Adalı, ardından ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi.
FOTOĞRAF: 20 Kasım 1980'de Hükümetin manevi şahsiyetine hakaretten yargılanan CHP eski Antalya Milletvekili Deniz Baykal, beraat etti.
Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle hüküm giyen 17 yaşındaki Erdal Eren, 19 Mart 1980'de idama mahkum edildi.
FOTOĞRAF: 27 Kasım 1980'de Yüksek Askeri Şura Üyeleri, Milli Güvenlik Konseyi Başkanı ve Genel Kurmay Başkanı Org. Kenan Evren Başkanlığında Anıtkabir'i ziyaret etti.
Darbeci Kenan Evren'in 17 yaşında astırdığı Erdal Eren için söylediği "Asmayalım da besleyelim mi?" sözü ise hafızalardaki yerini koruyor.
FOTOĞRAF: 27 Kasım 1980'de Yüksek Askeri Şura Üyeleri, Anıtkabir'i ziyaret etti.
Eren'in idam kararı, Yargıtay tarafından iki kez iptal edilmesine rağmen, Milli Güvenlik Konseyi tarafından onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980'de Ankara Ulucanlar Cezaevi'nde infaz edildi.
FOTOĞRAF: 27 Kasım 1980'de Yüksek Askeri Şura Üyeleri, Milli Güvenlik Konseyi Başkanı ve Genel Kurmay Başkanı Org. Kenan Evren Başkanlığında toplandı.
Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi için de idam cezası istendi. 517 kişinin "ölüm cezasına" çarptırıldığı süreçte, 50 kişi idam edildi.
FOTOĞRAF: 10 Kasım 1980'de Atatürk'ün 42. ölüm yıl dönümü dolayısıyla Milli Güvenlik Konseyi Başkanı ve Genel Kurmay Başkanı Org. Kenan Evren, konsey üyeleri ile Anıtkabir'i ziyaret etti.
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından 14 bin kişinin çıkarıldığı bu dönemde, yaklaşık 100 bin kişi "örgüt üyesi olma" suçundan yargılandı, 30 bin kişi ise "sakıncalı" olduğu iddiasıyla işlerinden edildi.
FOTOĞRAF: 12 Eylül 1980'de Genel Kurmay Başkanı Orgeneral Evren ve MGK üyeleri ülkede yönetime el koydu.
Kültür ve sanat hayatının da hedef alındığı bu dönemde, yaklaşık bin film yine sakıncalı bulunduğu için yasaklandı, 4 bine yakın öğretmen ve yüzlerce üniversite görevlisinin işine son verildi. Onlarca gazeteci için de binlerce yıla varan hapis cezaları istendi.
FOTOĞRAF: 12 Eylül 1980 sabahı sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
İnsanlık onurunu hiçe sayan uygulamaların mimarları sözde Milli Güvenlik Konseyi üyesi darbeci generallerin belirlediği Danışma Meclisinin hazırladığı anayasa, 1982'de "güdümlü" referandumla yüzde 92'lik "evet" oyu aldı. Darbenin baş aktörü Evren ve diğer darbecilerin ömür boyu yargılanmasını engelleyen "geçici 15'inci madde" de darbe anayasasına dahil edilmişti.
FOTOĞRAF: 12 Eylül 1980'de Genel Kurmay Başkanı Orgeneral Evren ve MGK üyeleri ülkede yönetime el koydu.
DARBENİN SORUMLULARI İLK KEZ HAKİM KARŞISINDA
"Milli Güvenlik Konseyi üyelerinin yargılanamayacağı"na dair anayasanın geçici 15'inci maddesi, 12 Eylül 2010'daki referandumun ardından kaldırıldı.
FOTOĞRAF: 27 Eylül 1980'de Başbakan Bülent Ulusu, Hükümet programını okudu.
Ardından Türkiye'nin dört bir tarafından, darbenin sorumluları ile bu kişilerin emir ve talimatlarını uygulayanlar hakkındaki suç duyuruları yapıldı.
FOTOĞRAF: 27 Eylül 1980'de Milli Güvenlik Konseyi üyeleri (soldan sağa), Deniz kuvveteleri Komutanı ORA. Nejat Tümer, Kara Kuvvetleri Komutanı ORG, Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı ORG. Tahsin Şahinkaya ve Jandarma Genel Komutanı ORG. Sedat Celasun.
O dönem hayatta olan Evren ile eski Hava Kuvvetleri Komutanı Tahsin Şahinkaya hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca soruşturma başlatıldı.
FOTOĞRAF: 12 Eylül askeri darbesiyle milletvekilliği sona eren ve gözaltına alınan Başbakan Süleyman Demirel (sağda) ve CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit (solda ) eşleri Nazmiye Demirel (sağ 2) ve Rahşan Ecevit (sol 2) ile birlikte kaldıkları Çanakkale Gelibolu Hamzaköy'deki Türk Silahlı Kuvvetleri misafirhanesinden 11 Ekim 1980'de alınarak Etimesgut Askeri Havaalanı'na getirildi.
Evren ve Şahinkaya hakkında hazırlanan iddianamenin Ankara 12'nci Ağır Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012'de kabul edilmesiyle Türkiye tarihinde ilk kez bir darbenin sorumluları yargı önüne çıkarıldı.
FOTOĞRAF: 12 Eylül askeri darbesiyle milletvekilliği sona eren ve gözaltına alınan Başbakan Süleyman Demirel ve CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit eşleri Nazmiye Demirel (önde) ve Rahşan Ecevit ile birlikte kaldıkları Çanakkale Gelibolu Hamzaköy'deki Türk Silahlı Kuvvetleri misafirhanesinden 11 Ekim 1980'de alınarak Etimesgut Askeri Havaalanı'na getirildi.
