Osmanlı’da çocuklar okula ‘amin alayı’ ile başlardı

Osmanlı döneminde çocukların okula başlaması büyük törenlerle olur, bütün mahalle eğlenerek çocuklarını okula başlatırdı. Çocukların okula törenle başlamasına "amin alayı" veya "bed-i besmele" denirdi. Çocuk okula süslenmiş atla ilahiler eşliğinde götürülürdü
Yarın yeni bir eğitim-öğretim dönemi başlıyor.
Birinci sınıfa başlayacak öğrencilerin kimileri neşeyle, kimileri uyuklayarak okula gidecek. Osmanlı döneminde çocuklar, dört ile altı yaş arasında okula başlarlardı. 19. yüzyılda çocuklar dört-beş yaşlarında ise okula ebeveynlerinin rızasıyla gönderilirdi. Altı yaşındakileri göndermeyen aileler ise cezalandırılırdı.
İlkokul eğitimi veren okullara sıbyan mektebi, mahalle mektebi veya taş mektep denirdi. II.
Abdülhamid döneminden sonra ise ibtidaî mektepler açıldı. Çoğu taştan camilere bitişik inşa edilen mektepler, büyük bir odadan ibaret olurdu.
Mekteplerin caminin yakınında olması çocukların dini eğitim almaları içindi.
Çocukların okula başlaması gelenek haline gelmiş törenlerle olurdu.
Çocuğu okula başlayacak bir aile ziyafetler düzenler, mektebin hocasına hediyeler verilirdi. Okuldaki diğer öğrencilere de şeker, simit vs. dağıtılırdı.

AMİN ALAYI
Aileler çocuklarının mektebe başlama gününü kandillere denk getirmeye çalışırlardı. Eğer kandile denk gelmezse çocuklar pazartesi veya perşembe günleri okula başlarlardı.
Okula başlayacak çocuğu olan aile evlerini baştan aşağı temizler, ailenin kadınları temizlikten sonra okula gidecek öğrenci adayıyla birlikte hamama giderek eğlenirlerdi.
Çocuğun okula başlayacağı gün, bütün aile hava aydınlanmadan kalkardı.
Yeni elbiseler giydirilen çocuğun boynuna işlemeli bir Kur'an cüz kesesi asılırdı.
Fesin giyildiği dönemde çocuğun başındaki püskül mavi olur ve fese bir nazarlık takılırdı.
Evden hazırlıklar bittikten sonra Eyüp Sultan ve Fatih türbeleri ziyaret edilirdi.
Aile türbe ziyaretinden döndükten sonra mektebin diğer çocukları okula başlayacak arkadaşlarını evinden alarak ilahi ve aminlerle götürmek için eve gelirlerdi. Çocukların okula törenle başlamalarına "amin alayı" veya "bed-i besmele" denirdi.
Mektebe başlayacak çocuk evin önünde kendisini bekleyen süslenmiş ata bindikten sonra tören başlardı.
İlahicilerin dualarını amincilerin "Amin, amin" sözleri takip ederdi.
Çocuk ata bindirildikten sonra amin alayı yürümeye başlardı.
Alayın en önünde atlas yastık üzerinde sırmalı cüz kesesiyle elifba taşınırdı. Arkasından da başının üzerinde çocuğun okulda oturacağı minder ve elifbayı koyacağı rahleyi taşıyan birisi giderdi. Bu iki kişiyi ata binmiş çocuk takip eder, arkasından da mektep hocası, hocanın yardımcıları, ilahiciler ve aminciler gelirdi.
Törende çocuğun akrabaları ve davetliler de bulunurdu. Çocukların anneleri ve mahallenin kadınları da okula başlayan çocuğa eşlik ederlerdi.
Ayrıca töreni seyretmek isteyenler yol boyunca dizilirlerdi.

"ELİF İLE BAŞLAYAN İLK DERS
Amin alayı ilahiler eşliğinde okulun önüne gelince, okul hocasının yardımcılarından biri öğrenciyi elinden tutarak okula götürürdü.
Okuldan içeri giren çocuk hocasının elini öptükten sonra karşısında bulunan minderine otururdu.
Besmele çeken hoca cüzde Arap alfabesinin ilk harfi olan "Elif"i göstererek adını yüksek sesle söylerdi.
Ardından da "Bugünlük dersin bu kadar, unutursan kulaklarını çekerim" derdi.
SIBYAN MEKTEPLERİ
Karahanlılar ve Selçuklular zamanındaki sıbyan mektebi ismi Osmanlı döneminde de kullanıldı. Okullar çoğunlukla tek bir odadan oluştuğu için eğitim bir hoca tarafından yürütülürdü.
Mektep hocaları medrese mezunuydular. Öğrenciler arasında sınıf ayrımı yoktu. Hoca seviyelerine göre öğrencilerle gruplar halinde çalışırdı. Hocanın kendileriyle ilgilenmediği zaman öğrenciler ya yazı yazar, ya da istirahat ederlerdi. Eğitim kesintisiz olarak devam ederdi ve tatil diye bir kavram yoktu. Öğrenciler de senenin istedikleri ayında eğitime başlarlardı. Okula kız, erkek karışık giderdi. Bazı okullarda ise kız ve erkek ayrı idi.
Okulun masrafları mahalle halkı tarafından çekilirdi. Okulda çocuğu olan aile mektebin hocasına gücüne göre para veya kumaş, koyun, yiyecek, ayakkabı gibi şeyler verirlerdi. Ayrıca okulun ısınma ve diğer giderlerini de aileler karşılardı. Fakir çocuklar ile öksüz ve yetimler için kurulmuş vakıflar vardı.
Mektepte eğitim Osmanlı döneminde kullanılan alfabenin öğrenilmesiyle, yani "elifba" ile başlardı. Alfabe bazen tekerlemelerle öğrenilirdi. Sıbyan mekteplerinde Kur'an, ilmihal bilgileri, namaz sureleri, tarih, coğrafya, güzel yazı, imla ve matematik öğretilirdi.
Okullarda sabahın erken saatlerinde başlar ikindiye kadar devam ederdi. Eğitim öğlende yemek ve namaz arası haricinde kesintisizdi. Teneffüs yoktu.
Okullar mahalle mektebi olduğu için öğrenciler evlerine giderek yemeklerini yiyip, tekrar okullarına dönerlerdi. Bazı okullarda ise yemekhaneler vardı. Okullarda öğretimin yanında disipline de önem verilir, suç işleyen veya yanlış bir davranışta bulunan çocuk falakaya yatırılarak cezalandırılırdı.
Öğrenci Kur'an'da belli bir yere geldiğinde hocasının elini öpüp, hocanın yardımcılarından biriyle evine giderdi. Evde büyüklerinin elini öperek eğitiminin belli bir seviyeye geldiğini gösterirdi. Öğrencinin ailesi durumlarına göre hocanın yardımcısına bir hediye verirdi.
Öğrencilerin hatim indirmelerinde tören yapılırdı. Öğrencinin ailesi ziyafet hazırlar, hocaya hediyeler verirdi. Eğitim üçdört yıl sürerdi. Mahalle mektebini bitiren okumaya kabiliyetli ise medreseye gider, yeteneği veya durumu uygun olmayan da bir sanat öğrenirdi.
Mektebin masrafları mahalle halkı tarafından çekilirdi. Okulda çocuğu olan aile mektebin hocasına gücüne göre para veya kumaş, koyun, yiyecek, ayakkabı gibi şeyler verirlerdi. Ayrıca okulun ısınma ve diğer giderlerini de aileler karşılardı. Fakir çocuklar ile öksüz ve yetimler için kurulmuş vakıflar vardı. Vakıflar öğrencilere yemek, harçlık ve elbise verirdi.
Evliya Çelebi'ye göre 17. yüzyılda İstanbul'da 2.000'e yakın mektep vardı.