Estetik ve işçilik şaheseri Valide Sultan Camii
Sultan Abdülaziz’in annesi olan Pertevniyal Valide Sultan bir cami yaptırmak ister. Mimar Serkiz Balyan’dan isteği, camisinin Ortaköy Camii kadar olmasıdır. Cami, türbe, sofa, odalar ve karakolu da kapsayan inşaat, dört yıl sürer ve 9 Ocak 1871’de tamamlanır.
- Tarih
- Giriş Tarihi: 00:00 | 29.03.2015
- Güncelleme Tarihi: 10:53 | 29.03.2015
Antik Roma forumlarından birinde, Mese Caddesi'nin ikiye ayrıldığı çok özel bir kavşaktayız, İstanbul Aksaray'dayız. Hem döneminin hem de günümüzün söz sahibi yapılarından biri olan Pertevniyal Valide Sultan Camii'ndeyiz bu hafta.
Adnan Menderes Bulvarı, Millet Caddesi ve Atatürk Bulvarı'nın birleştiği yerde bulunan cami, farklı üsluplarla kesişir.
Pertevniyal Valide Sultan Külliyesi'nin inşaat defterleri 1867-1871 yılları arasına aittir. 24 parça olarak Topkapı Sarayı Arşivi'nde bulunan inşaat defterine göre bina emini Hüseyin Bey, yardımcısı Hüsrev Bey, katibi Sami Efendi, vakıf idarecisi Bogos Bey, mimarı yani kalfası Serkiz Bey, yamağı Agop ve Bedros Balyan'dır. Gerek mermere gerekse sıvaya işlenen motifleri çizen isim Oseb Bey'dir. Oseb Bey'in yamağı gene Agop Balyan'dır. Duvarcı Ohannes Usta ve dülger kolbaşısı olarak da Dimitri çalışmıştır. Farklı kaynaklarda belirtilen İtalyan Mimar Montani Efendi'nin ismine bu kayıtlarda rastlanmaz.
Yapının yerinde daha önce bulunan Katip Camii (Hacı Mustafa Ağa Camii) 19. yüzyılın ikinci yarısında yanar. Caminin arsası ve çevredeki arsalar da satın alınarak ihtiyaç duyulan alana kavuşulur. İstimlak işlemleri iki yıl sürer. II. Mahmud'un eşi ve Sultan Abdülaziz'in annesi Pertevniyal Valide Sultan hayırseverliğiyle tanınır. Adını verdiği camide ise Ortaköy Camii'nin beğenisi bulunur. Pertevniyal Valide Sultan'ın Serkiz Balyan'dan isteği 'camisinin Ortaköy Camii kadar olması'dır. Ortaköy Camii, Nigogos Balyan imzalı olup Abdülmecid tarafından yaptırılmıştır.
SAYISIZ KURBAN KESİLDİ
Müneccimbaşından beklenen tezkere gelir. Tezkerede 'Ramazan ayının 20. gününe denk gelen 4 Ocak 1869 Pazartesi günü saat dördü onbeş dakika geçenin eşref saati olduğu, caminin temelinin de o anda atılmasının uygun olduğu' yazar. Hazırlıklar başlar. 16 Ekim 1868 yılında başlayan hazırlıklar ve çalışmalarla inşaat 9 Ocak 1871 tarihinde tamamlanır. 121 hafta yani yaklaşık 30 ay süren inşaat sonunda camii, türbe, sofa, odalar ve karakol inşa edilir. Tam karşısında ise duhancı, kaymakçı, sütçü, çörekçi, helvacı, kasap ve bakkal olmak üzere yedi adet dükkan inşa edilir. İnşaat için harcanan rakam 3 milyon 980 bin 896 kuruş olur. Uluçay'ın bir araştırmasına göre 753 bin 845 kuruş arsalar için ödenmiştir, temelin atıldığı gün ise davetlilere 69 bin 880 kuruş dağıtılmıştır.
Pertevniyal Valide Sultan'ın vakıf gelirlerinden karşılanır inşaat masrafları. Sayısız kurban kesilerek temel atılır. Gelenek üzere, yapının temel çukurunun üç ayrı kısmına 3 bin 225 lira gömüldüğü anlatılır.
İnşa edildiği dönemin yani 19. yüzyılın Osmanlı mimarisinin en kıymetli uygulamalarından bir Pertevniyal Valide Sultan Külliyesi olur. Cami, mektep, türbe, muvakkithane ve sebilden oluşan külliye, geniş bir avluya sahiptir. İnşaat sürerken Valide Sultan'ın isteğiyle türbe ilave edilir. Her şey tüm detaylarıyla düşünülmüştür. İmam, müezzin ve türbedar için de ikametgahlar da yapıya dahil edilir.
Fakat tüm bunlara rağmen yapının bazı bölümleri maalesef yol çalışmalarına, imar faaliyetlerine kurban edilir. Yapıya bağlı olan türbe, muvakkithane ve sebil yerlerinden sökülür.
Avluya girilen kapılardan biri anıtsal giriş kapısı olur. Taşıyıcı olarak kullanılan sütunlar, aynı zamanda süslemenin zarif birer öğesi haline gelmiş. Mermer kabartmalı, bitkisel süslemeli alınlığın ortasına Pertevniyal Valide Sultan'ın oğlu Sultan Abdülaziz'in tuğrası yerleştirilmiş. Kemerin ortasındaki tuğranın altında ise yeşil zemin üzerine yazılı bir kitabe bulunmakta.Genel olarak bakıldığında herhangi bir üsluba dahil olmaz Pertevniyal Valide Sultan Külliyesi. Ancak saray yapılarına benzerliği ilk başta göze çarpar.
Doğu ve batı tarafındaki avlu kapılarındaki altışar beyitlik kitabe şair Nüzhet'e ait olup hattat Abdülfettah Efendi tarafından ta'lik hatla yazılmış. Kitabe yapının inşa tarihi olan 1871 tarihini vermekte. Diğer kapı üzerinde ise Hattat Mehmet Rifat'ın celi sülüs ile yazdığı Zümer Suresi 73'üncü ayetin 'Selamün aleyküm dıbtüm fedhuluha halidin' (Selam sizlere, ne hoşsunuz! Haydi gidin oraya, sonsuza dek kalmak üzere! Kaynak: E. Hamdi Yazır) kısmı yer alır.
Eklektik yani karma üslupta inşa edilen yapıya basamaklarla ulaşılan bölümden girilmekte. Burada bizi karşılayan son cemaat yeri olur. Son cemaat yeri, döneminin yapıları gibi harime katılmaya başlar.
Yapı, son dönem Osmanlı camilerinde olduğu üzere, dört büyük ayak üzerine oturan dört büyük kemerli ve tek kubbelidir. Onaltıgen kasnaklı kubbeye, birer şerefeli, yivli zarif iki minare eşlik ediyor... Kubbe altındaki mekan, yanlara doğru açıldığı için kubbe çapı büyük olmasa da daha geniş görünür. Caminin hariminin yani ibadet mekanının büyümesine karşın hünkar dairesi küçülür. Holün batısındaki salondan üst kata ulaşılmakta. Bu katta sultan ve misafirleri için odalar ve harem namazlığı bulunur. Tavana açılan elips pencerelerle aydınlanan hünkar mahfilindeki özel odanın Valide Sultan'ın dinlenme mekanı olduğu söylenir.
Hayırseverliği ile tanınan Pertevniyal Valide Sultan'ın bu zarif eserine düşürün yolunuzu. Restorasyonu henüz biten ve Osmanlı İmparatorluğu'nun en kısa sürede tamamlanan külliyelerinden Pertevniyal Valide Sultan Külliyesi, sizleri bekliyor.
MAVİ RENK HAKİM
Pertevniyal Valide Sultan Camii'nin cephelerindeki süsleme ve bezemelerin zenginliği iç mekanda da sürmekte. Mavi rengin hakim olduğu zengin kalem işi bezemelere, dev gotik pencerelerden sağlanan ışık eşlik etmekte. Mukarnas dolgulu sade mihrabı mermerden yapılan caminin, istiridye motifli minberi de mermerdendir.
Kaynak: Starpazar / Belkıs Kamut Aktürk
Adnan Menderes Bulvarı, Millet Caddesi ve Atatürk Bulvarı'nın birleştiği yerde bulunan cami, farklı üsluplarla kesişir.
Pertevniyal Valide Sultan Külliyesi'nin inşaat defterleri 1867-1871 yılları arasına aittir. 24 parça olarak Topkapı Sarayı Arşivi'nde bulunan inşaat defterine göre bina emini Hüseyin Bey, yardımcısı Hüsrev Bey, katibi Sami Efendi, vakıf idarecisi Bogos Bey, mimarı yani kalfası Serkiz Bey, yamağı Agop ve Bedros Balyan'dır. Gerek mermere gerekse sıvaya işlenen motifleri çizen isim Oseb Bey'dir. Oseb Bey'in yamağı gene Agop Balyan'dır. Duvarcı Ohannes Usta ve dülger kolbaşısı olarak da Dimitri çalışmıştır. Farklı kaynaklarda belirtilen İtalyan Mimar Montani Efendi'nin ismine bu kayıtlarda rastlanmaz.
Yapının yerinde daha önce bulunan Katip Camii (Hacı Mustafa Ağa Camii) 19. yüzyılın ikinci yarısında yanar. Caminin arsası ve çevredeki arsalar da satın alınarak ihtiyaç duyulan alana kavuşulur. İstimlak işlemleri iki yıl sürer. II. Mahmud'un eşi ve Sultan Abdülaziz'in annesi Pertevniyal Valide Sultan hayırseverliğiyle tanınır. Adını verdiği camide ise Ortaköy Camii'nin beğenisi bulunur. Pertevniyal Valide Sultan'ın Serkiz Balyan'dan isteği 'camisinin Ortaköy Camii kadar olması'dır. Ortaköy Camii, Nigogos Balyan imzalı olup Abdülmecid tarafından yaptırılmıştır.
SAYISIZ KURBAN KESİLDİ
Müneccimbaşından beklenen tezkere gelir. Tezkerede 'Ramazan ayının 20. gününe denk gelen 4 Ocak 1869 Pazartesi günü saat dördü onbeş dakika geçenin eşref saati olduğu, caminin temelinin de o anda atılmasının uygun olduğu' yazar. Hazırlıklar başlar. 16 Ekim 1868 yılında başlayan hazırlıklar ve çalışmalarla inşaat 9 Ocak 1871 tarihinde tamamlanır. 121 hafta yani yaklaşık 30 ay süren inşaat sonunda camii, türbe, sofa, odalar ve karakol inşa edilir. Tam karşısında ise duhancı, kaymakçı, sütçü, çörekçi, helvacı, kasap ve bakkal olmak üzere yedi adet dükkan inşa edilir. İnşaat için harcanan rakam 3 milyon 980 bin 896 kuruş olur. Uluçay'ın bir araştırmasına göre 753 bin 845 kuruş arsalar için ödenmiştir, temelin atıldığı gün ise davetlilere 69 bin 880 kuruş dağıtılmıştır.
Pertevniyal Valide Sultan'ın vakıf gelirlerinden karşılanır inşaat masrafları. Sayısız kurban kesilerek temel atılır. Gelenek üzere, yapının temel çukurunun üç ayrı kısmına 3 bin 225 lira gömüldüğü anlatılır.
İnşa edildiği dönemin yani 19. yüzyılın Osmanlı mimarisinin en kıymetli uygulamalarından bir Pertevniyal Valide Sultan Külliyesi olur. Cami, mektep, türbe, muvakkithane ve sebilden oluşan külliye, geniş bir avluya sahiptir. İnşaat sürerken Valide Sultan'ın isteğiyle türbe ilave edilir. Her şey tüm detaylarıyla düşünülmüştür. İmam, müezzin ve türbedar için de ikametgahlar da yapıya dahil edilir.
Fakat tüm bunlara rağmen yapının bazı bölümleri maalesef yol çalışmalarına, imar faaliyetlerine kurban edilir. Yapıya bağlı olan türbe, muvakkithane ve sebil yerlerinden sökülür.
Avluya girilen kapılardan biri anıtsal giriş kapısı olur. Taşıyıcı olarak kullanılan sütunlar, aynı zamanda süslemenin zarif birer öğesi haline gelmiş. Mermer kabartmalı, bitkisel süslemeli alınlığın ortasına Pertevniyal Valide Sultan'ın oğlu Sultan Abdülaziz'in tuğrası yerleştirilmiş. Kemerin ortasındaki tuğranın altında ise yeşil zemin üzerine yazılı bir kitabe bulunmakta.Genel olarak bakıldığında herhangi bir üsluba dahil olmaz Pertevniyal Valide Sultan Külliyesi. Ancak saray yapılarına benzerliği ilk başta göze çarpar.
Doğu ve batı tarafındaki avlu kapılarındaki altışar beyitlik kitabe şair Nüzhet'e ait olup hattat Abdülfettah Efendi tarafından ta'lik hatla yazılmış. Kitabe yapının inşa tarihi olan 1871 tarihini vermekte. Diğer kapı üzerinde ise Hattat Mehmet Rifat'ın celi sülüs ile yazdığı Zümer Suresi 73'üncü ayetin 'Selamün aleyküm dıbtüm fedhuluha halidin' (Selam sizlere, ne hoşsunuz! Haydi gidin oraya, sonsuza dek kalmak üzere! Kaynak: E. Hamdi Yazır) kısmı yer alır.
Eklektik yani karma üslupta inşa edilen yapıya basamaklarla ulaşılan bölümden girilmekte. Burada bizi karşılayan son cemaat yeri olur. Son cemaat yeri, döneminin yapıları gibi harime katılmaya başlar.
Yapı, son dönem Osmanlı camilerinde olduğu üzere, dört büyük ayak üzerine oturan dört büyük kemerli ve tek kubbelidir. Onaltıgen kasnaklı kubbeye, birer şerefeli, yivli zarif iki minare eşlik ediyor... Kubbe altındaki mekan, yanlara doğru açıldığı için kubbe çapı büyük olmasa da daha geniş görünür. Caminin hariminin yani ibadet mekanının büyümesine karşın hünkar dairesi küçülür. Holün batısındaki salondan üst kata ulaşılmakta. Bu katta sultan ve misafirleri için odalar ve harem namazlığı bulunur. Tavana açılan elips pencerelerle aydınlanan hünkar mahfilindeki özel odanın Valide Sultan'ın dinlenme mekanı olduğu söylenir.
Hayırseverliği ile tanınan Pertevniyal Valide Sultan'ın bu zarif eserine düşürün yolunuzu. Restorasyonu henüz biten ve Osmanlı İmparatorluğu'nun en kısa sürede tamamlanan külliyelerinden Pertevniyal Valide Sultan Külliyesi, sizleri bekliyor.
MAVİ RENK HAKİM
Pertevniyal Valide Sultan Camii'nin cephelerindeki süsleme ve bezemelerin zenginliği iç mekanda da sürmekte. Mavi rengin hakim olduğu zengin kalem işi bezemelere, dev gotik pencerelerden sağlanan ışık eşlik etmekte. Mukarnas dolgulu sade mihrabı mermerden yapılan caminin, istiridye motifli minberi de mermerdendir.
Kaynak: Starpazar / Belkıs Kamut Aktürk
DİĞER