Yaşam

81 ilden pek çoğunun ismi eskiye sadık kalınarak korundu

Türkiye'nin 81 ilinden 26'sının adının coğrafi özellikler, 27'sinin şehirleri kuran kişi ve topluluklar, 2'sinin fetihler, 6'sının tarihsel yapılar, 5'inin mitoloji, 5'inin ise dinle ilgili olduğu belirtildi. Türklerin Anadolu'ya geliş tarihleri olan 1071'den sonra bu topraklardaki yerleşim yerlerinin isimlerinin değiştirilmediği, sadece fethettikleri ya da kurduları şehirlere isimler verdiği kaydedildi.

ABONE OL
81 ilden pek çoğunun ismi eskiye sadık kalınarak korundu
Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Mustafa Ertürk, 'Türkiye İl Merkezi Kent Adlarının Kaynakları Üzerine Bir Araştırma' adlı çalışmada, 81 ilden 26'sının adının coğrafi özellikler taşıdığını, 27'sinin o şehri kuran kişiler ve topluluk isimleriyle anıldığının belirlendiğini belirterek, "2 il merkezi ise o şehri fetheden kişinin adıyla anılıyor. Ayrıca 6'sının tarihi, 5'inin mitoloji ve 5'inin de dinsel öğeler içerdiğini biliyoruz. Geri kalan 10'unun ise tam manasıyla isminin nereden geldiği bugün hala tartışılıyor" dedi.


'AMED' KÜRT DİLİNİ İFADE ETMİYOR
Yer adlarının, bir yerleşmenin geçmişten bugüne kadar geçirdiği seyri birtakım ipuçlarıyla verdiğine dikkat çeken Doç. Dr. Ertürk şunları söyledi:
"Bugün birçok şehrin geçmişte kullanılan isminin tercih edilip edilmeyeceği konusu var. Mesela Diyarbakır bazı kesimler tarafından 'Amed' olarak tanımlanıyor. Amed isminin Asur diline kadar gittiğini görüyoruz. Yaptığımız çalışmada bunun Kürt dilini ifade ettiğini söyleyemeyiz. Diyarbakır ismi ise, burayı fetheden Arap Bekr kavminin şehri anlamında. Diyarbekr olarak kullanıldığını ve günümüzde değişerek Diyarbakır olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla bazı tespitlerin doğru konulabilmesi ve doğru tanımlanabilmesi için yerleşmelerin adlarının etimolojisinin çok iyi yapılması gerekiyor."


'BU COĞRAFYADA TÜRKLERDEN ÖNCE DE YAŞAYAN HALKLAR VARDI'
"Anadolu coğrafyası sadece 1071 ile nefes almış bir coğrafya değil" diyen Doç. Dr. Ertürk, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Bu coğrafyanın çok geniş bir tarihi geçmişi var. Türkler bu coğrafyaya gelmeden önce de burada birtakım halklar yaşıyordu. Ve bu halklar yaşadıkları yerleşmelere birtakım isimler verdi. Sanılanın aksine Türkler bu isimleri çok fazla değiştirmiş değil. Birçok ismin eskiyle devam ettiğini, ama ses kaymalarıyla değiştiğini söyleyebiliriz.. Türkler sadece kendi keşfettikleri, ya da fethettikleri yerlere isimler vermişlerdir. İsimler ses kaymasıyla değişmiştir. 'Türkler bu coğrafyadaki bir çok şehrin ismini değiştirdi' gibi bir yargıyı da bu çalışmayla ortadan kaldırmaya çalışıyoruz."


TÜRKLER ASİMİLATİF BİR MİLLET DEĞİL
Doç. Dr. Ertürk, Türklerin Anadolu'ya geldiklerinde hiçbir zaman asimilatif bir millet olmadığını vurgularken şunları kaydetti:
"Türkler bu coğrafyaya geldiklerinde yerleşim yerlerine orijinalinin dışında isim verdi diye bir şey yok. Ankara'nın ismi Hititlere kadar dayanıyor. Ankara başkent olduğunda o dönemin yöneticileri, başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere Ankara ismini değiştirebilirdi. Ama Ankara, eski ismine sadık kalınarak devam ettirildi."


'DERSİM' BUGÜN DE KULLANILIYOR VE KİMSEYİ RAHATSIZ ETMİYOR
Doç. Dr. Ertürk, Türkiye'de bazı il merkezlerinin isimlerinin değiştirilmesiyle ilgili şunları söyledi:
"Mesela Dersim'in Tunceli ile değiştirilmesiyle ilgili birtakım tartışmalar var. Eski ismi Dersim bugün de bu kullanılıyor. Tarihi kaynaklarda birçok yerde Dersim geçiyor. Dersim diye tanımlanması insanları rahatsız etmiyor. Artık Türkiye Cumhuriyeti bazı şeyleri tartışabilir, algılayabilir duruma geldi. O demokratik olgunluğa yavaş yavaş gidiyoruz."

ADLARI FİZİKİ ŞARTLARA DAYANAN İLLER
Doç. Dr. Ertürk, Türkiye'nin 13 ilinin isminin topografik elemanlar, 9'unun isminin hidrografik elemanlar, 3'ünün isminin bitki örtüsü ve 1'inin isminin madenlerle ilişkili olduğunu kaydetti. İsmi topografik elemanlardan kaynaklanan illerin Ağrı, Tekirdağ, Bingöl, Tunceli, Van, Düzce, Bilecik, Kilis, Giresun, Trabzon, Rize, Erzincan, Karabük olarak belirtildiği araştırmaya göre, hidrografik elemanlardan kaynaklanan il isimleri Artvin, Ardahan, Sakarya, Bartın, Burdur, Gaziantep, Şanlıurfa, Denizli ve Zonguldak, ismi bitki örtüsünden kaynaklanan iller ise Yozgat, Kırşehir, Afyonkarahisar.


ADINI MADENLERDEN ALAN TEK ŞEHİR GÜMÜŞHANE
Araştırmaya göre adı madenlerden kaynaklanan tek şehir Gümüşhane. Yöresinde bilinen ilk kent adı olan Gümüşhane'nin antikçağdaki adı Argiropolis iken, bu adın eski Yunanca'da 'gümüş' anlamına gelen 'Argis'ten kaynaklandığı sanılıyor. 1461'de Osmanlıların eline geçen ve 'Canca' diye anılan yöreye 1534'te, madenlerinin zenginliğinden dolayı 'Gümüşhane' adı verildiği kaydedildi.

KİŞİ VE TOPLULUKLARDAN İSMİNİ ALAN İLLER
Türkiye'nin 81 il isminin 14'ü kişiler, 13'ü topluluklar, 5'i mitoloji, 5'i din, 2'si fetihler ve 6'sı ise tarihsel yapılarla ilişkili. Araştırmaya göre kişilere dayanan il merkezi adları Antakya, Antalya, Bolu, Bursa, Kütahya, Edirne, İstanbul, İzmit, Kayseri, Sivas, Nevşehir, Adıyaman, Elazığ ve Osmaniye. Topluluklara dayanan il merkezi adları Isparta, Bitlis, Siirt, Kars, Bayburt, Manisa, Mardin, Hakkari, Diyarbakır, Mersin, Iğdır, Aydın, Karaman.


SADECE 5 İLİN ADI MİTOLOJİYLE İLİŞKİLİ
Araştırmada sadece 5 ilin adının mitolojiyle ilgili olduğu belirtilirken, bu kentlerin Adana, Konya, İzmir, Sinop ve Şırnak olduğu kaydedildi. Ordu ve Yalova il merkezi adının fetihlerden kaynaklandığı bildirilen araştırmaya göre, dini kökenli il merkezi adları ise Amasya, Samsun, Ankara, Niğde ve Kahramanmaraş. Araştırmada Balıkesir, Aksaray, Çanakkale, Kırıkkale, Kırklareli ve Eskişehir il merkezi adlarının tarihsel yapılardan kaynaklandığı ifade edildi.

İSMİNİN KAYNAĞI TARTIŞMALI 10 İL
Türkiye'deki 10 il merkezinin adlarının kaynakları ve anlamları konusunda tartışmalar bulunurken, bu kentlerin Kastamonu, Çankırı, Çorum, Tokat, Erzurum, Malatya, Muş, Batman, Muğla ve Uşak olduğu kaydedildi.