Mars’ın çözülememiş gizemleri

Güneş Sistemi'nde en çok ilgi çeken gezegen, Dünya'dan sonra Mars'tır. Kızıl rengi ile antik çağlardan beri dikkat çeken, modern zamanlarda yaşam barındırdığı spekülasyonlarına yol açan Mars, insanların ilgisini hep cezbetmiştir.

Dünya dışında en çok araştırılan gezegen olsa da, Mars hâlâ önemli gizemlerle dolu bir gezegendir. Daha önce Samanyolu'nun bazı açıklanamayan gizemli olgularını incelemiştik. Bu yazımızda Mars gezegeni ile ilgili açıklanamayan gizemlerden üçünü ele alacağız.

MARS'IN İKİ AYRI YÜZÜ
Mars'ın bilim insanlarını en çok şaşırtan yönlerinden biri, kuzey ile güney yarım küresi arasındaki jeolojik farklardır. Mars'ın kuzey yarım küresi düz ve alçaktır. Bu bölge bütün Güneş Sistemi'ndeki en düz ve alçak bölgedir ve Mars'ın üçte birlik kısmını oluşturur. Diğer taraftan güney yarım küresi, kuzey yarım küreden 4-8 km arasında daha yüksektir ve çok sayıda dağlarla doludur. Kuzey yarım küre düz ve alçakken, güney yarım küre neden yüksek ve dağlıktır? Bu, cevabını kesin olarak bilmediğimiz bir soru.

Bu sorun, astronomide Mars Dikotomisi olarak bilinir. Bazı bilim insanları, kuzey yarım küredeki düzlüğü, büyük bir gök taşının çarpması ile açıklamaya çalışmışlardır. Ancak, bu düz bölge, büyük boyutta bir asteroidin sahip olması gereken yuvarlak şekle sahip olmadığı gibi, çarpışmanın bırakması gereken krater izlerine de sahip değildir. Dolayısıyla fizik camiasının önemli bir kısmı bu açıklamayı reddetmektedir.
Levha tektoniği kuramından hareketle geliştirilmeye çalışılan bazı açıklamalar da mevcut olmakla birlikte, genel kanaat Mars'ın neden böyle 'iki yüzü' olduğunun bir açıklamasının henüz bulunamadığı yönünde.

METAN GAZI GİZEMİ
2003 yılında ESA'nın Mars Express uzay uydusu, Mars atmosferinde en basit organik molekül olan metanı keşfetti. Bu gazın, Mars atmosferinde sadece dört yıl kadar kararlı bir halde kalabildiği gözlemlendi. Yani bu metanın kaynağı her neyse Mars'ta halen aktif olmalıydı. Aslında teorik bulgular, metanın 350 yıl kararlı bir şekilde varlığını devam ettirmesi gerektiğini gösteriyor. Gazın bu kadar çabuk bozulması da dolayısıyla açıklanamayan bir gizem. Ancak bilim insanlarını heyecanlandıran asıl gizem, Mars'taki hâlâ aktif olan metanın kaynağının ne olduğu idi. Zira, Dünya'daki metanın kaynağı sığırların yiyeceklerini sindirmesi gibi biyolojik süreçlerdir. Yani Dünya'daki metanın büyük çoğunluğunu canlılar üretmektedir. Dolayısıyla Mars'taki metanın bir açıklaması, metanojenler olarak bilinen mikroorganizmaların Mars'ta yaşaması olabilir mi? Bu, muhtemel bir açıklama olsa da, bu açıklamayı doğrulayacak herhangi bir ek delil mevcut değildir.

Metanın varlığını açıklayacak, canlılara atıf yapmayan alternatif açıklamalar da mevcuttur. Örneğin, metanın varlığını volkanik aktivite ile açıklamaya çalışanlar da vardır, ancak Mars atmosferinde metanla birlikte çıkması beklenen sülfürdioksitin olmaması bu hipotezi ciddi oranda zayıflatmaktadır. Mars'ın toprağında bulunan kimyasalın su ile tepkimesine atıfla yapılan çok sayıda açıklama da mevcuttur, ancak bu açıklamalar da hem delil yetersizliği hem de bu reaksiyon için gerekli ısı ve basınç koşullarının mevcut olmaması gibi sorunlarla karşı karşıya kalır. Sonuç olarak Mars'ta bulunan metanı neyin ürettiği sorusu hâlâ gizemini korumaya devam ediyor.

OKYANUS VAR MIYDI?
Mars'a yapılan misyonlarda gözlemlenen jeolojik yapılar, geçmişte Mars yüzeyinde sıvı su, hatta okyanuslar olduğuna işaret ediyor. Okyanusa işaret eden düzlük ağları, nehir deltaları, oluşması için suya ihtiyaç duyan mineral yatakları, bu jeolojik yapılara örnek gösterilebilir. Bu jeolojik bulgulardan hareketle, Borealis Okyanusu ismi verilen ve Mars yüzeyinin üçte birini kaplayan bir okyanusun var olduğu hipotezi ortaya atıldı. Ancak bu hipotezin önemli bir sorunu var; Mars iklimi ile ilgili yapılan hesaplamalar, geçmişte Mars yüzeyinde sıvı su olmasını sağlayacak yükseklikte sıcaklıklar olmadığını gösteriyor. Zira geçmişte Güneş çok daha zayıftı. Dolayısıyla bu jeolojik yapıları rüzgâr ve başka mekanizmalarla açıklamaya çalışanlar da vardır.

Mars'ta gerçekten okyanus var mıydı? Varsa bu suyun sıvı kalmasını sağlayan sıcaklığın kaynağı neydi? Yoksa söz konusu jeolojik yapıların açıklaması nedir? Bu sorular halen cevaplanmayı bekliyor.

PROF. DR. CANER TASLAMAN - DR. ENİS DOKO / Pazar SABAH